(sprawozdanie z 28 sesji Międzynarodowego Biura Kontroli Narkotyków (INCB) w Wiedniu, 15 X - 7 XI 1980 r.)
Rozdział książki "Po tej stronie granicy"
WSTĘP
Międzynarodowe Biuro Kontroli Narkotyków (International Narcotics Control Bard, INCB) jest organem traktatowym ONZ, zostało powołane do życia przez postanowienie międzynarodowego traktatu, Jednolitej Konwencji o Środkach Odurzających z 1961 roku, jako grupa niezależnych ekspertów, wybieranych na wniosek Światowej Organizacji Zdrowia (3 osoby) i rządów wszystkich państw członkowskich ONZ (10 osób) przez Radę Społeczno-Gospodarczą ONZ na pięcioletnią kadencję. INCB jest następcą poprzednich organów traktatowych, czyli Stałego Centralnego Biura (Permanent Central Board) i Organu Nadzoru Leków (Drug Supervisory Body), które zostały utworzone na podstawie konwencji z 1925* roku względnie 1931 ** roku dla kontroli przestrzegania przez państwa postanowień traktatowych. INCB działa w imieniu wszystkich państw - stron uczestniczących w traktatach dotyczących leków odurzających (narkotycznych) od wejścia w życie w 1976 roku Konwencji o Substancjach Psychotropowych z 1971 roku, także i innych leków działających na ośrodkowy układ nerwowy, które mogą powodować zależność lekową.
* International Opium Convention, Gene wa 1925.
** Convention for limiting the manufac ture and regulating the distribution of naTcotics drugs, Genewa. 1931.
Zadaniem INCB jest staranie się we współpracy z rządami państw-stron konwencji międzynarodowych dotyczących leków odurzających i psychotropowych o ograniczenie do niezbędnych dla celów medycznych i naukowych granic hodowli (mak, konopie, krzew koka), wyrobu (opium, haszysz), produkcji w przemyśle (morfina, petydy na itp.) i konsumpcji leków narkotycznych.
Od 1976 roku INCB zajmuje się kontrolą produkcji, obrotu i konsumpcji niektórych leków działających na ośrodkowy układ nerwowy; chodzi zarówno o substancje spotykane jedynie w nielegalnym obrocie czarnorynkowym i używane wyłącznie dla wywoływania błogostanu lub halucynacji jak lyzergid (LSD) lub tetrahydrokannabinol (główny składnik haszyszu czy marihuany), jak też i o leki psychotropowe, które mogą powodować zależność lekową (np. amfetamina, metakwalon, niektóre barbiturany).
INCB, który posiada dwudziestoosobowy sekretariat, zlokalizowany początkowo w Genewie, a od 3 września 1979 roku w Wiedniu, w gmachu Vienna International Centre, zobowiązany jest do badania wszystkich faz legalnego handlu międzynarodowego lekami, które zostały wpisane na listy konwencji przez państwa-strony. Listy te podlegają nieustannemu uzupełnianiu czy modyfikacji opierając się na poleceniach Światowej Organizacji Zdrowia przez Komisję Leków Odurza jących ONZ.
Zadaniem INCB jest również doglądanie, czy produkcja, obrót i dystrybucja odbywają się w warunkach zabezpieczenia przed kradzieżą; czy jakieś państwo nie staje się ośrodkiem nielegalnego wytwarzania lub obrotu i czy nie mają miejsca naruszenia przepisów traktatowych. Toteż Sekretariat INCB zajęty jest zbieraniem od rządów i organizacji międzynarodowych informacji o "scenie lekowej" gromadząc zarówno dane o legalnym obrocie, jak też i o przemycie i nadużywaniu leków. Coroczny raport INCB zawiera ocenę sytuacji, a inne wydawnictwa INCB, tj. Listy szacunków i Statystyki zużycia stanowią ważne dokumenty obrotu międzynarodowego narkotyków a od niedawna także i leków psychotropowych. Różnice między postanowieniami Jednolitej Konwencji o Środkach Odurzających z 1961 roku i Konwencji o Substancjach Psychotropowych z 1971 roku powodują, że tylko odnośnie kilku leków naturalnych (np. opium, haszysz, konopie, liście koka) lub pochodzenia naturalnego (morfina, kokaina) i syntetycznych leków narkotycznych (np. petydyna, trimeperydyna, heroina) istnieją dokładne dane wskazujące na trendy światowe, na podstawie których można oceniać rozmiar potrzeb medycznych i naukowych ludzkości.
O legalnym obrocie substancjami psychotropowymi wiemy znacznie mniej, zwłaszcza że konwencję z 1961 roku ratyfikowało 105 państw, a konwencję z 1Q71 roku - dotychczas tylko 67 państw.
INCB może zastosować w stosunku do państw-stron przekraczających po stanowienie traktatu różne sankcje, począwszy od publicznego (w Raporcie INCB) wytknięcia braku współpracy, aż do zalecenia embargo na sprzedaż-kupno objętych konwencją leków.
INCB może również zalecić udzielenie pomocy państwu, które o to poprosi, lub też z własnej inicjatywy w przypadkach, gdy pomoc międzynarodowa za pośrednictwem funduszu ONZ do walki z nadużywaniem leków (UNFDAC) przynieść może korzyści biorcy pomocy i zabezpiecza inne państwa przed szerzeniem się narkomanii czy lekomanii.
Tak zwane "szacunki" INCB są podstawowym dokumentem międzynarodowego legalnego obrotu lekami odurzającymi, a roczne raporty INCB są nie tylko przedmiotem ożywionej dyskusji na Komisji Leków Odurzających ONZ i Radzie Społeczno-Gospodarczej ONZ, lecz także służą jako źródło cennej informacji dla administracji państwowych szczególnie w krajach, w których kwitnie leko- i narkomania. (...)
PRZEGLĄD SYTUACJI ŚWIATOWEJ W 1980 ROKU
Charakterystyka Ogólna
Walka z leko- i narkomanią staje się coraz to częściej walką w dosłownym tego słowa znaczeniu, z ofiarami w ludziach. W wielu krajach (Francja, Kolumbia, Włochy) popełniono morderstwa i zabójstwa sędziów i prokuratorów prowadzących śledztwo w sprawach przemytu i nielegalnych laboratoriów, giną również celnicy i policjanci umundurowani i w cywilu.
Zorganizowana mafia opanowała przemyt heroiny i innych narkotyków, a także leków psychotropowych i kieruje nielegalną produkcją i sprzedażą narkotyków na świecie. Mnożą się nielegalne laboratoria, coraz to więcej produkuje się obok heroiny także i niektórych środków psychotropowych. W większości krajów sytuacja pogorszyła się, zaledwie w nielicznych krajach w wyniku wysiłków rządów obserwuje się postęp w walce z narkomanią. Należy tu wyróżnić Meksyk, w którym zniszczono nielegalne plantacje maku ogrodowego.
Departament Leków Odurzających ONZ jest zdania. że służby celne są w stanie przechwycić jedynie 2-3% przemycanej ilości leków. Policja i służby celne wszystkich krajów świata nie mają ani wystarczająco dużych budżetów ani personelu do sprostania zadaniom. Jeszcze nigdy w historii Narodów Zjednoczonych sytuacja nie była tak złożona i tak dramatyczna, a perspektywy tak pozbawione blasku. Dla opanowania trendu ku gorszemu konieczna jest nasilona i skoordynowana międzynarodowa działalność.
Zbyt mało uwagi zwraca się w walce z narkomanią na zwalczanie popytu. Jest to niewątpliwie sprawa narodowa, ale równocześnie problem o międzynarodowym znaczeniu. Wysiłki Departamentu Leków Narkotycznych ONZ i Funduszu ONZ (UNFDAC) zmierzające do uzyskania poparcia Banku Światowego nie są, jak dotychczas, uwieńczone sukcesem. Brak funduszów charakteryzuje obecny stan walki z narkomanią; brak zwalczania popytu jest typowy dla obserwowanego zastoju programów profilaktycznych w wielu krajach świata.
OBRÓT LEGALNY NARKOTYKAMI
W przeciwieństwie do gwałtownie nasilonego przemytu i niepokojącego wzrostu liczby narkomanów i częstotliwości używania leków powodujących zależności lekowe dla celów niemedycznych, operacje legalnego obrotu kontrolowanych substancji przebiegały prawidłowo. Jednakże ekspansja źródeł surowców opiatów w niektórych krajach (Turcja, Australia i inne) trwa nadal i zaostrzyło się zjawisko nadprodukcji opiatów. Spowodowało to trudności zbytu tradycyjnego głównego producenta opium (Indie) i nadmierne spiętrzenie zapasów koncentratu słomy makowej, zawierającego do 50% morfiny, w licznych krajach. Mnożą się koszty pojawiają się straty materiałowe, zwiększa się niebezpieczeństwo przecieku na rynek nielegalny magazynowanych surowców.
Legalna produkcja liści koka dramatycznie przekracza zapotrzebowanie przemysłu, głównie na produkcję wyciągów pozbawionych kokainy do napojów coca-cola itp, oraz na ekstrakcję kokainy. Nadwyżka zużywana jest w nielegalnym wyrobie kokainy.
OBRÓT NIELEGALNY NARKOTYKAMI
W dalszym ciągu trwa nielegalna produkcja olbrzymich ilości opium, przerabianego w tajnych laboratoriach w krajach hodowli maku przede wszystkim na morfinę, podczas gdy w krajach użytkowników laboratoria produkują głównie heroinę. Głównym źródłem produkcji opiatów są obecnie kraje Środkowego Wschodu.
Ocenia się, że kraje "Złotego Półksiężyca" (Iran, Afganistan i Pakistan) produkują około 1600 ton opium rocznie. "Nowa" biała heroina z Bliskiego Wschodu jest w USA tańsza (50-70 dolarów za porcję) i mocniejsza (zawiera do 20% czystej heroiny) od brązowej meksykańskiej heroiny.
Ta nowa postać heroiny wydaje się przyczyną gwałtownego wzrostu liczby zejść śmiertelnych związanych przyczynowo z heroiną w Nowym Jorku: liczba ta wzrosła z 246 w 1978 roku do około 600 przypadków w 1979 roku!
Przemyt z Południowo-Wschodniej Azji zmniejszył się znacznie z powodu złych urodzajów wywołanych suszą w ciągu dwóch ostatnich lat i w wyniku energicznej akcji rządów Pewna ilość produkcji własnej jest konsumowana lokalnie w krajach produkujących, jednakże olbrzymia większość jest przemycana do krajów Europy Zachodniej i USA.
Konopie w postaci cannabis i haszyszu, a także tak zwanego oleju haszyszowego są produkowane nadal i przemycane w wielkich ilościach, głównie do Ameryki Północnej i Europy Zachodniej, gdzie liczba okolicznościowych palaczy wciąż rośnie. W USA stwierdzono, że ponad 40 milionów osób używa co najmniej okolicznościowo marihuany, głównie obecnie przemycanej z Kolumbii.
Nielegalna produkcja kokainy w Ameryce Południowej jest nadal olbrzymia. Kokaina jest przemycana tonami do Ameryki Północnej i Europy Zachodniej, gdzie jej nadużywanie nieustannie rośnie. Pasta koka, nowa, zaledwie od kilku lat znana postać, coraz to częściej spotykana w przemycie, jest palona w krajach odległych od miejsca uprawy krzewów Erythroxylon coca. Ta nowa forma narkomanii budzi coraz to większy niepokój świata medycznego.
SUBSTANCJE PSYCHOTROPOWE
W ciągu czterech lat od wejścia w życie konwencji z 1971 roku okazało się, że skuteczna międzynarodowa kontrola środków psychotropowych jest zagadnieniem bardziej złożonym, niż można to było przewidzieć, z powodu wielkiej liczby tych substancji, ich wielkiego zużycia w medycynie i łatwości nielegalnej produkcji niektórych leków. Ponadto konwencja z 1971 roku, inaczej niż Jednolita Konwencja z 1961 roku, nie przewiduje systemu ustalania szacunkowych wielkości zapotrzebowania na poszczególne leki, co umożliwiałoby porównanie wielkości produkcji z zapotrzebowaniem. Utrudnia to skuteczny nadzór podaży i popytu.
W październiku 1980 roku tylko 67 państw było stronami konwencji z 1971 roku. Co gorsza, niektóre uprzemysłowione kraje rozwinięte nie są stronami (Szwajcaria, Włochy). Wiele krajów współpracuje jednak z INCB w zakresie, na jaki pozwalają przepisy i zarządzenie narodowe, pomimo braku formalnego przystąpienia do konwencji. INCB otrzymuje obecnie najwięcej informacji o środkach listy I i II, czyli o substancjach nie używanych w medycynie oraz o kilku rzadko używanych lekach. Nadal niepełne są informacje o wytwarzaniu i eksporcie substancji listy III i IV, czyli o często używanych lekach nasennych i uspokajających.
Jednakże już teraz analiza danych statystycznych wskazuje, że produkcja niektórych leków psychotropowych przewyższa znacznie zapotrzebowanie. Szczególnie dotyczy to produkcji amfetamin, co do których przydatności w medycynie znacznie więcej jest obecnie całkowicie negatywnych opinii.
Przemycane i przechwytywane w nielegalnym obrocie leki psychotropo we pochodzą najczęściej z legalnej produkcji przemysłu farmaceutycznego krajów wysoko rozwiniętych. Leki te są wysyłane legalnie bądź też na podstawie fałszowanych listów przewozowych albo zezwoleń importowych lub eksportowych do krajów rozwijających się, gdzie nie ma wystarczającej kontroli. z tych krajów przesyłki są dalej przekazywane lub też leki służą do nasycenia nielegalnego rynku i do tworzenia nowych armii lekomanów.
Współpraca niektórych rządów pomimo niedostatecznego aparatu kontrolnego konwencji z 1971 roku umożliwia jednak wykrywanie poważnych przypadków nielegalnych transakcji i fałszerstw. Ostatnio na przykład rząd Szwajcarii zwrócił uwagę na to, że świadectwa importowe dla eksportu ze Szwajcarii do jednego z krajów rozwijających się były wyraźnie sfałszowane. Wspólna akcja INCB i Szwajcarii zapobiegła eksportowi na nielegalny rynek.
Opierając się na tych i innych obserwacjach INCB proponuje przyjęcie przez wszystkie państwa na zasadzie dobrowolności nowych zasad postępowania w obrocie lekami psychotropowymi.
LEKI PODDANE KONTROLI
Trzy nowe leki dopisano w ciągu 1980 roku do wykazów Jednolitej Konwencji. Są to sufentanyl, silny lek narkoanaleptyczny, pochodna fentanylu, i tilidyna, silny lek przeciwbólowy, odznaczający się brakiem działania depresyjnego. oba leki wpisano na listę grupy I. Ponadto na listę grupy II wpisano dekstropropoksyfen. Jest to lek przeciwbólowy posiadający także działanie przeciwkaszlowe, który już raz był objęty kontrolą międzynarodową, po czym został skreślony z listy. Dopisano również nowe leki do wykazów Konwencji o Substancjach Psychotropowych z 1971 roku. Do listy grupy I dodano trzy związki pochodne fencyklidyny, tj. TCP , PHP (PCPY) i PCE, które stwierdzono w nielegalnym obrocie głównie w USA.
Do grupy II dodano metakwalon.
ANALIZA SYTUACJI NA POSZCZEGÓLNYCH KONTYNENTACH
Bliski i Środkowy Wschód
Główne kraje produkujące opium i konopie to Afganistan, Iran i Pakistan. Afganistan produkuje kilkaset ton opium, z czego 4/5 przemycane jest w kierunku Europy Zachodniej i USA.
Cypr stał się ostatnio ważnym punktem produkcji. W Egipcie zaobserwowano wzrost nielegalnej uprawy maku i zwiększenie przemytu. W Iranie władze oceniają, że około 1 miliona ludzi używa opium. Około 3% populacji jest więc dotkniętych zależnością lekową. Rząd zaostrzył kary dla przemytników i wykonano liczne egzekucje. W Libanie produkuje się około 100 ton żywicy haszyszowej, a nadużywanie heroiny zwiększa się. W Pakistanie w 1979 roku zamknięto wszystkie sklepy sprzedające opium i rozpoczęto program odzwyczajania narkomanów oraz programy zamiany uprawy. Jednakże nadal kilkaset ton opium jest produkowanych nielegalnie, hoduje się również cannabis. Z Turcji doniesiono o gwałtownie zwiększonym przemycie konopi. Zaprzestano produkcji opium. Trwają przygotowania do rozpoczęcia produkcji morfiny ze słomy makowej w nowej fabryce o przewidzianej wydajności 20 ton. W zatoce Golfau przeważa używanie cannabis i leków psychotropowych.
WSCHODNIA I POŁUDNIOWO-WSCHODNIA AZJA
Jest to drugie główne źródło nielegalnej produkcji opiatów. Głównymi dostawcami pozostają Birma i Tajlandia oraz w mniejszym stopniu Laos.
Trwają wysiłki ONZ dla wprowadzenia zamiennych hodowli w krajach "Złotego Trójkąta". Ponadto liczne kraje, między innymi Norwegia, za pośrednictwem Funduszu ONZ finansują wszechstronne programy walki z narkomanią. Singapur i Hongkong są nadal ważnymi punktami tranzytowymi, jednakże nasilenie heroinomanii w tych krajach zmalało.
EUROPA
W krajach Europy Wschodniej używanie narkotyków dla celów niemedycznych nie jest rozpowszechnione i dotyczy głównie tak zwanych jatrogennych narkomanów. Zwiększa się ilość heroiny i cannabis skonfiskowanych w tranzycie z Azji do Europy, głównie w Bułgarii i Jugosławii.
W krajach Europy Zachodniej nasilenie lekomanii i narkomanii nadal wzrasta. W pierwszej połowie 1980 roku doniesiono o skonfiskowaniu łącznie 628 kg heroiny, to jest dwa razy więcej niż w ciągu całego 1979 roku! Większość heroiny pochodzi z Bliskiego i Środkowego Wschodu.
Najbardziej dotknięta plagą nadużywania heroiny jest RFN. Bardzo duży jest przemyt cannabis i haszyszu z Azji i Afryki, a także z Kolumbii i Jamajki. Zwiększyła się liczba nielegalnych laboratoriów produkujących amfetaminę.
AMERYKA PÓŁNOCNA
W Kanadzie rośnie użycie kokainy obok heroiny i cannabis. W Meksyku trwa walka z nielegalną uprawą maku i konopi.
W USA heroina jest nadal wrogiem nr 1. Po przejściowym zmniejszeniu w 1979 roku osiągalności heroiny, w 1980 roku w miastach wybrzeża wschodniego (Boston, Baltimore, Nowy Jork, Filadelfia ) pojawiła się heroina z Bliskiego Wschodu. Wzrasta również przemyt i używanie kokainy i cannabis.
Poważny problem stanowi nadużywanie substancji psychotropowych, zwłaszcza LSD i fencyklidyny oraz barbituranów.
Wykryto 237 tajnych laboratoriów, z których 52 produkowały fencyklidynę.
Przeprowadzono trudne dochodzenia analizując operacje finansowe podejrzanych osób i na tej drodze wykryto osoby i szajki zaangażowane w przemyt i dystrybucję narkotyków konfiskując 13 milionów dolarów. Wartość czarnorynkowego obrotu narkotykami w 1978 roku ocenia się na kwotę 44 do 63 miliardów dolarów!
USA przystąpiły w 1980 roku do konwencji z 1971 roku po ostatecznym uporządkowaniu przepisów federalnych i stanowych.
AMERYKA CENTRALNA I POŁUDNIOWA
Boliwia i Peru są nadal głównymi producentami liści koka, produkowanych również w Kolumbii i Ekwadorze. Głównym producentem cannabis jest obecnie Kolumbia. W całym regionie nasiliła się gwałtownie produkcja i zwiększa się również zużycie tradycyjnych leków narkotycznych, a także i środków psychotropowych.
AFRYKA
Cały kontynent afrykański przez długie lata pozostawał dziewiczy, jedynie w wielkich miastach, zwłaszcza portowych, znane było nadużywanie narkotyków, a w głębi lądu tradycyjnie palono (na małą skalę) cannabis w różnych postaciach. Jednakże ze względu na brak kontroli międzynarodowe gangi wybrały teraz Afrykę jako kontynent tranzytowy, a także jako cel dystrybucji. W wielu krajach Afryki szerzy się obecnie palenie konopi i używanie środków psychotropowych, zwłaszcza amfetaminy i metakwalonu. Stosunkowo rzadko spotyka się heroinę.
WNIOSKI INCB
Międzynarodowe Biuro Kontroli Narkotyków apeluje do wszystkich państw, aby szybko zostały stronami konwencji z 1971 roku. Państwa, które już ratyfikowały tę konwencję, powinny w pełni stosować się do jej wymogów i objąć należytą kontrolą także i substancje listy III i IV dotychczas w licznych krajach niekontrolowane. Dla zapewnienia lepszego funkcjonowania niedoskonałych postanowień konwencji z 1971 roku INCB proponuje, aby państwa zechciały dobrowolnie przekazywać informacje nie objęte wymogami konwencji, które mogłyby zastąpić oczywisty i kłopotliwy brak w konwencji systemu szacunków.
INCB proponuje więc, aby eksport substancji psychotropowych (przede wszystkim z grupy II) dozwolony był tylko na podstawie zezwolenia importowego o sprawdzonej autentyczności i dotyczył jedynie ilości, które odpowiadałyby rzeczywistym potrzebom medycznym kraju importującego. W związku z tym INCB zaleca, aby państwa zechciały podać do wiadomości INCB listę ich potrzeb szacunkowych na leki kontrolowane wymienione w grupie II. Państwa powinny starannie nadzorować sytuację na "scenie lekowej" i zwalczać lekomanię we wszystkich jej postaciach. INCB zachęca do korzystania z postanowień §13, w myśl którego można zakazać całkowicie importu wybranych substancji do kraju.
INCB podkreśla, że szczególnie delikatna jest sytuacja krajów rozwijających się, i dołoży starań, aby dopomóc im we wszelkich trudnościach.
W programach walki z lekomanią i narkomanią należy położyć większy nacisk na sprawy zwalczania popytu, bez którego nie byłoby rosnącej lawinowo nielegalnej produkcji, dystrybucji, przemytu i konsumpcji.
Realizacja tych propozycji przez wszystkie kraje świata powinna przyczynić się poważnie do postępu walki z plagą XX wieku, lekomanią i narkomanią.
Tadeusz L. Chruściel, członek INCB
